Start

30 lat w historii „Bukowińskich Spotkań”

Wieloetniczna kraina historyczna, położona pomiędzy Karpatami a środkowym Dniestrem, często jest określana jako „Szwajcaria Wschodu” lub „Europa w miniaturze”. Życie wśród ludzi różnych narodowości i wyznań jest prawdziwą szkołą wzajemnego zrozumienia i poszanowania wartości sąsiadów – szkołą tolerancji, komunikacją międzykulturową. Bukowina jest przestrzenią współistnienia kultur, współdziałania i przenikania się różnorodnych tradycji i języków. Długotrwałe procesy nakładania się kultur wywarły istotny wpływ na kształt świadomości „Człowieka z Bukowiny”, tak zwanego homo bucovinensis.

Dzisiaj, w czasie globalizacji i procesów integracyjnych, coraz większe znaczenie ma przywiązanie do konkretnych miejsc , ludzi, wartości i sensów składających się na małą ojczyznę. „Duch Bukowiny” szczególnie uwidacznia się podczas Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego „Bukowińskie Spotkania”. Są to spotkania bez granic. Pomimo różnic językowych i kulturowych, ich uczestnicy integrują się w jedną rodzinę bukowińską. „Bukowińskie Spotkania” zaszczepiają tolerancję, uczą wyrozumiałości i otwartości na wpływy innych kultur oraz pobudzają do poznawania się nawzajem. Organizatorzy tej imprezy, na czele z Dyrektorem festiwalu Zbigniewem Kowalskim, pragną odtworzyć klimat i sytuację kulturową dawnej wieloetnicznej Bukowiny.

Na cele Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego „Bukowińskie Spotkania” składają się:

1. Ukazanie bogactwa bukowińskiej kultury ludowej w jej wielonarodowym aspekcie. Przegląd zespołów prezentujących śpiew, taniec, muzykę, obrzędy i zwyczaje ludowe Bukowiny.
2. Ochrona i dokumentowanie bukowińskiego folkloru na Bukowinie i wśród bukowińskich emigrantów– w Polsce, na Węgrzech, na Słowacji oraz w Serbii – dla których „Bukowińskie Spotkania” stwarzają możliwość bezpośredniego kontaktu z Bukowiną oraz jej współczesnymi mieszkańcami.
3. Ułatwienie Bukowińczykom wzajemnego poznania i zrozumienia swoich kultur i historii oraz wkładu, który każdy z narodów wniósł w tworzenie tradycji regionu.
4. Stymulowanie procesu tworzenia się świadomości bukowińskiej wspólnoty regionalnej, zwłaszcza wśród ludzi młodych.
5. Integracja Bukowińczyków poprzez prezentacje artystyczne i bezpośrednie kontakty uczestników festiwalu.
6. Regionalna i międzynarodowa współpraca kulturalna.
7. Zbliżenie i poznanie narodów europejskich poprzez reprezentujące je zespoły.
8. Organizacja dużej, międzynarodowej imprezy, pokazującej jak ważne miejsce w procesie porozumienia i poznania zajmuje kultura.
9. Prezentacja ponadnarodowościowych bukowińskich wartości przejawiających się m. in. w zrozumieniu i poszanowaniu oraz tolerancji we wzajemnym, dobrosąsiedzkim współżyciu grup narodowościowych.

10. Propagowanie Bukowiny jako przykładu możliwości harmonijnego porozumienia i współpracy przy zachowaniu własnej tożsamości kulturowej i narodowej.

Pomysł o organizowaniu festiwali bukowińskich związany jest z 1986 rokiem, kiedy w Jastrowiu koło Piły (Polska) powstał Zespół Obrzędowy Górali Czadeckich „Jastrowiacy”, założony przez polskich przesiedleńców z Bukowiny. Pierwszy festiwal odbył się w 1990 roku. Jego uczestnikami były zespoły z bukowińskim rodowodem z Polski (7) oraz 2 z Bukowiny: polski zespół z Pojany Mikuli w Rumunii i ukraiński zespół z Czerniowiec. W kolejnych latach, tj. 1991-1998 – dzięki systematycznemu powiększaniu grona uczestników, festiwal stał się międzynarodową areną prezentacji kultury ludowej wszystkich grup etnicznych historycznej Bukowiny oraz ich dorocznym świętem. Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny „Bukowińskie Spotkania” w latach 1990-1998 odbywał się w Polsce (Jastrowie, Piła). W wyniku wielostronnych kontaktów z Polakami z Bukowiny północnej i południowej oraz z innymi grupami bukowińskimi w Polsce narodził się pomysł spotkań wszystkich grup narodowych i etnicznych reprezentujących folklor Bukowiny.

Diagram 2. Liczba artystów prezentujących się na scenach w 30-letniej historiiDiagram 2. Liczba artystów prezentujących się na scenach w 30-letniej historiifestiwalu we wszystkich edycjach. Źródło: statystyki Międzynarodowego FestiwaluFolklorystycznego „Bukowińskie Spotkania”.

Z każdym rokiem festiwal nabierał rozmachu. W 1993 roku brało w nim udział trzynaście zespołów: sześć z Polski, dwa z Rumunii (jeden z nich stanowiła grupa Polaków z Bukowiny południowej) ) i pięć zespołów z Ukrainy, z których jeden reprezentował polską wspólnotę, a jeden żydowską. W 1993 roku po raz pierwszy na festiwalu wystąpił zespół z Niemiec. Rok później już szesnaście zespołów folklorystycznych prezentowało się festiwalowe j publiczności: dwa polskie zespoły z Rumunii, trzy z Ukrainy (w tym polski i żydowski), dwa z Niemiec i siedem z Polski. Tradycja niemieckiego uczestnictwa w festiwalu kontynuowana była w 1995 roku, niestety, później nieco zanikła. Natomiast w 1996 roku w wieloetniczny pejzaż festiwalu wpisały się zespoły ze Słowacji, gdzie również mieszka bukowińska społeczność. Ponadto, w festiwalu wzięły udział: polski zespół z Rumunii, sześć z Ukrainy (dwa polskie i żydowski) oraz dziewięć zespołów z Polski. W 1997 roku bukowiński folklor prezentowały już dwadzieścia dwa zespoły z siedmiu państw Europy: trzy rumuńskie (w tym dwa utworzone przez przedstawicieli polskiej wspólnoty), sześć ukraińskich (w tym dwa polskie), słowacki, węgierski, niemiecki i polski zespół ze Słowenii oraz dziewięć polskich zespołów. W 1998 roku do wielkiej festiwalowej rodziny dołączyły dwa zespoły starowierców z Rumunii. Rozrosła się nie tylko liczba zespołów I artystów chcących pokazać umiejętności własnego folkloru, ale także poszerzyła się siatka miast i państw chcących u siebie zorganizować kolorowe święto folkloru bukowińskiego.

Od 1999 roku „Bukowińskie Spotkania” odbywają się również w Câmpulung Moldovenesc w Rumunii i w Czerniowcach na Ukrainie. Od 2000 roku do organizacji bukowińskiego święta dołączyli bukowińscy Seklerzyz Bonyhád. Z każdym rokiem w festiwalu uczestniczy coraz więcej zespołów folklorystycznych reprezentujących wszystkie mniejszości narodowe i etniczne na Bukowinie. W 2003 roku bukowiński festiwal zrealizowano aż w sześciu państwach: Polsce, Rumunii, na Węgrzech, w Ukrainie, w Niemczech i Słowacji. W latach 2008- 2014 piątą areną festiwalu były Turcianske Teplice na Słowacji, a w latach 2014 – 2016 roku „Bukowińskie Spotkania” odbywały się w Kiszyniowie w Republice Mołdawii. W 2015 roku z sukcesem zainaugurowano „Bukowińskie Spotkania” w Dzierżoniowie, a w sierpniu 2017 roku rozpoczęto realizację Festiwalu w Lubaniu, który od 2018 roku jest czwartym miastem organizującym to międzynarodowe przedsięwzięcie w Polsce. Wydarzenia w ramach XXX edycji Międzynarodowego Folklorystycznego Festiwalu „Bukowińskie Spotkania” odbyły się w Polsce (Jastrowie, Piła, Lubań, Dzierżoniów), w Rumunii, na Węgrzech i na Ukrainie.

Warto zaznaczyć, że podczas trzydziestu lat we wszystkich edycjach w „Bukowińskich Spotkań” zaprezentowały się w strojach ludowych, wykonując pieśni i tańce swojego narodu lub mniejszości narodowej 2891¹ zespoły: z Rumunii 1047 zespołów, z Ukrainy 716 zespołów, z Polski 485 zespołów, z Węgier 474, ze Słowacji 69, z Mołdawii 64, z Serbii 19, z Niemiec 8, z Bośni i Hercegowiny 4, z USA 2, z Czech 2, ze Słowenii 1 zespół. Proporcje obrazuje poniższy diagram.

Przez trzydzieści lat trwania Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego „Bukowińskie Spotkania” odbyło się 111 edycji festiwalu w różnych państwach: Polska, Rumunia, Mołdawia, Niemcy, Słowacja, Węgry. Zaprezentowało się łącznie 57 068 artystów na międzynarodowych scenach, w tym: z Polski 10 262, z Ukrainy 13792, z Rumunii 21727, z Węgier 8318, z Słowacji 1186, z Niemiec 144, z Mołdawii 1113, z USA 5, z Serbii 424, ze Słowenii 6, z Bośni i Hercegowiny 46, z Czech 45 osób.

Międzynarodowy Folklorystyczny Festiwal „Bukowińskie Spotkania” nie jest konkursem. Grupy artystyczne biorące udział w Festiwalu są pod wieloma względami odmienne, reprezentując różne „przestrzenie” kulturowe. Zróżnicowanie to przejawia się w różnych aspektach:

1. Narodowość i pochodzenie etniczne: Festiwal ma być nawiązaniem do rzeczywistości historycznej Bukowiny, realizacją idei bukowińskich, wyrażanych w metaforycznych określeniach tej krainy: „Szwajcaria Wschodu”, „Europa w miniaturze”, „rodzina narodów”, w związku z tym uczestnikami „Bukowińskich Spotkań” są osoby przynależące do pejzażu etnicznego dawnej Bukowiny; np. „Wianeczek” – zespół z Ukrainy skupiający nie tylko Polaków, ale również Ukraińców i Rumunów; „Kajor” – żydowski zespół z Ukrainy; „Mała Pojana” – zespół z Rumunii skupiający Polaków.
2. Kraj zamieszkania: na Festiwal przyjeżdżają zespoły głównie z Europy Środkowe j, ale także z Europy Południowej i z Ameryki; np. „Luca Arbore”, „Hora” – zespoły z Rumunii, „Weseli Babusi”, „Merciszor”, „Echo Prutu” – zespoły z Ukrainy, „Mikulanka”, „Lúčik”, „Slnovrat” – zespoły ze Słowacji, „Bukovina i Szekely”, „Bukovina i Szekely Nepdalkör”, „Sebestyén Ádám” Bataszeki Szekely Korus” – zespoły z Węgier, „Trachtengruppe der Landsmannschaft der Buchenländer”, „Pumernickel” – zespoły z Niemiec, „Dawidenka”, „Dolina Nowego Sołońca” – zespoły z Polski, „Mak” – grupa z Bośni i Hercegowiny, „Dolina Sawy” – zespół ze Słowenii, „Emigranci” – grupa z USA. 

3. Pochodzenie i związki z Bukowiną: Festiwal skupia zarówno obecnych mieszkańców współczesnej Bukowiny, jak również wychodźców i ich potomków – osoby o bukowińskich korzeniach żyjący w różnych krajach (głównie Europy Środkowej, ale nie tylko, bo echa pochodzenia bukowińskiego można odnaleźć również w innych częściach świata, np. w Ameryce Północnej i Południowej) oraz sympatyków kultury bukowińskiej; np.: „Jastrowiacy”, „Jodełki”, „Echo Bukowiny” to zespoły funkcjonujące w bukowińskich zbiorowościach postmigracyjnych w Polsce, „Dolinianka”, „Mała Pojana” to polskie zespoły funkcjonujące na terenie Bukowiny (Ukraina, Rumunia), „Pumpernickel” – zespół z Niemiec skupiający osoby o bukowińskim rodowodzie, „Emigranci” – grupa z USA skupiająca migrantów z Bukowiny i ich potomków; „Syrba” – zespół z Polski wykonujący muzykę bukowińską złożony z osób o niebukowińskim rodowodzie.
4. Wyznanie religijne: osoby biorące udział w Festiwalu należą nie tylko do różnych grup etnicznych, ale i do różnych tradycji religijnych; np. „Dżereło” – zespół z Ukrainy skupia prawosławnych i grekokatolików; „Wianeczek” – polonijny zespół z Ukrainy skupia katolików i prawosławnych.
5. Wiek uczestników: podczas prezentacji Festiwalowych można oglądać wszystkie kategorie wiekowe, zarówno zespoły dziecięce, młodzieżowe, zespoły składające się z osób w wieku średnim, jak i grupy tworzone przez seniorów; np. „Dolinianka”, „Dziordanki” to zespoły skupiające dzieci i młodzież, „Czerwona Kalina” stanowi grupę mieszaną skupiającą dzieci, młodzież i osoby w wieku średnim; „Arcanul” to zespół składający się ze studentów Uniwersytetu Stefana Wielkiego w Suczawie, Piatra Şoimului skupia jedynie osoby dorosłe, „Mak” to przykład wielopokoleniowej grupy rodzinnej.
6. Miejsce zamieszkania: na Festiwal przyjeżdżają zespoły, reprezentujące różne środowiska zamieszkania – zarówno miejskie, jak i wiejskie – i związane z nimi style życia; np. „Dolina Nowego Sołońca”, „Sołonczanka” są zespołami wiejskimi, podczas gdy „Hołos”, „Czerniwczanka” miejskimi.
7. Wykonywany repertuar: podczas prezentacji festiwalowych występujący wykorzystują nie tylko repertuar należący do różnych kultur i subkultur, ale także różne środki ekspresji; np. „Watra”, „Florile Bucovinei”, „Hargita” to zespoły śpiewaczo-taneczne, „Syrba” – zespół wokalno-instrumentalny, „Dunawiec”, „Wichowianki” – zespoły śpiewacze a capella, „Czerniwczanka” prezentuje inscenizacje teatru obrzędowego.
8. Staż: zespoły biorące udział w „Bukowińskich Spotkaniach” mają różnorodne doświadczenie sceniczne; niektóre z nich mogą pochwalić się długą historią, inne, natomiast, powstały w ostatnich latach i rozpoczynają swoją karierę (można zauważyć pozytywny wpływ Festiwalu na powstawanie zespołów bukowińskich w Polsce); np. wśród zespołów z Polski: „Jutrzenka” działa od 1947 roku, „Pojana” działa od 1958 roku, „Watra” od 1969 roku, w latach 80. powstał m. in. zespół „Dunawiec”, „Dolina Nowego Sołońca”, „Dawidenka”, „Jastrowiacy”, „Podgrodzianki”, do najmłodszych należą m. in. „Jodełki” działające od 2003 roku i „Rosa” od 2005 roku.
9. Stopień profesjonalizmu wykonania: osoby biorące udział w Festiwalu w większości są artystami amatorami i samoukami (tzw. autentyczne zespoły ludowe, zespoły „na pniu”), ale spora ich część posiada wykształcenie artystyczne (szczególnie dotyczy to muzyków), a niektóre z zespołów mają profesjonalny charakter (zespoły prezentujące folklor stylizowany), np. „Ciprian Porumbescu”, „Dżereło”, „Hołos” – członkami tych zespołów są zawodowi śpiewacy, muzycy lub aktorzy, „Mała Pojana”, „Podgrodzianki”, „Mak”, „Emigranci” to zespoły, których członkowie zajmują się muzyką amatorsko; niektóre z zespołów amatorskich posiadają instruktora opiekującego się stroną wokalno-taneczną wykonania (np. „Jutrzenka”), podczas, gdy inne takiej profesjonalnej opieki nie posiadają (np. „Źródełko”, „Mała Pojana”).
10. Liczebność grupy: niektóre zespoły biorące udział w Festiwalu stanowią duże kilkudziesięcioosobowe formacje, a inne z zespołów to małe kilkuosobowe grupy; taka rozpiętość w liczebności poszczególnych zespołów ma znaczenie w kontekście nawiązywanych interakcji wewnątrz- i zewnątrzgrupowych; np. „Czeremszyna” liczy ok. 40 osób, podczas gdy „Syrba” i „Mak” zrzeszają poniżej dziesięciu osób.

Międzynarodowy Folklorystyczny Festiwal „Bukowińskie Spotkania” to kolorowe święto, którego formuła i cele , kształtowały się na początku lat 90. XX wieku i były systematycznie poszerzane i doskonalone w trakcie każdego zrealizowanego festiwalu.

To międzynawowe, ponadgraniczne barwne święto to przede wszystkim popularyzacja i ochrona wartości, które mają wpływ na utrwalanie tożsamości narodowych, umacnianie tradycji i więzi międzyludzkich. Festiwal jest świętem folkloru i ludzi propagujących dialog międzykulturowy, szacunek do drugiego człowieka, dziedzictwa kulturowego, języka.

Od pierwszych „Bukowińskich Spotkań” upłynęło trzydzieści lat. Dzięki zapałowi Zbigniewa Kowalskiego „Bukowińskie Spotkania” zyskały rangę międzynarodową odbywałysię w siedmiu krajach, zamieszkałych przez Bukowińczyków. Polskie Jastrowie i Piła (od kilku lat także Dzierżoniów i Lubań), rumuński CâmpulungMoldovenesc, węgierski Bonyhád, słowackie Turčianske Teplice i Skalité, ukraińskie Czerniowce, niemieckie Monachium, Augsburg, mołdawski Kiszyniówgościnnie przyjmowaliuczestników Festiwalu, podziwiając kulturę „innych”, ale jednocześnie bliskich narodów, które łączy tradycja zgodnego współżycia na ziemi przodków.

Trzydziestoletnia historia „Bukowińskich Spotkań” i jej funkcjonowanie na arenie międzynarodowej rozpoczyna się podpisaniem Porozumienia w sprawie realizacji Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego „Bukowińskie Spotkania, który to dokument od 1999 roku jest corocznie sygnowany, przez partnerów w Polsce i za granicą. Wyznacza on formułę i koncepcję festiwalu, jego cele, zadania, warunki udziału, prawa i obowiązki organizatorów, jasno określa miejsca i daty przeprowadzenia przedsięwzięcia w różnych krajach europejskich w ciągu roku.

Regionalne Centrum Kultury – Fabryka Emocji jest głównym organizatorem festiwalu, do którego zadań należy sprawowanie i nadzór merytoryczny nad całym przedsięwzięciem, koordynacja i wspieranie działań zagranicznych partnerów, którzy odpowiadają za realizację festiwalu w swoich krajach (od 1999 r.). Koordynuje również pracę nad podpisaniem międzynarodowego Porozumienia, dzięki któremu „Bukowińskie Spotkania” mogą się odbywać.

Tabela 1. Porozumienie w sprawie realizacji Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego „Bukowińskie Spotkania” – zestawienie spotkań dla podpisania dokumentu (1998-2020).

Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny „Bukowińskie Spotkania”, niezależnie od kraju, w jakim się odbywa, ma wspólną oprawę graficzną, która tworzy symboliczną spójność międzynarodowego przedsięwzięcia. Wszystkie materiały dla wszystkich części festiwalu: porozumienie, regulamin i założenia programowe, zaproszenia, katalog, plakat są redagowane, przygotowywane i drukowane przez Regionalne Centrum Kultury – Fabryka Emocji w Pile. Katalog festiwalowy to główne wydawnictwo festiwalowe, które przedstawia wszystkich uczestników „Bukowińskich Spotkań”.

W ciągu 30. lat przygotowania i przeprowadzenia tego wielkiego barwnego międzynarodowego święta Regionalne Centrum Kultury stało się centrum organizacyjnym Festiwalu. Jest dzisiaj jednym z ważniejszych ośrodków promujących wielokulturowość Europy Wschodniej, dialog międzykulturowy jako sposób poznawania się, rozwoju i zapobiegania konfliktom, zwłaszcza wśród mniejszości narodowych i etnicznych. Regionalne Centrum Kultury – Fabryka Emocji w Pile gromadzi i dokumentuje wszystkie prezentacje sceniczne, które odbywały się w ciągu 30 lat we wszystkich państwach. Na dokumentację tę składają się fotografie, filmy oraz bibliografia. Festiwal stał się rozpoznawalnym wydarzeniem którym licznie interesują się dziennikarze. Ich materiały: relacje, informacje, reportaże, wywiady, recenzje, podkreślają nie tylko wielkość przedsięwzięcia, jego rangę artystyczną, ale i wyjątkowy charakter. Wielu z nich wskazuje festiwal jako model europejskiej imprezy kulturalnej i partnerskiej współpracy. Wszystkie informacje medialne – od 1990 roku – dokumentowane są przez Regionalne Centrum Kultury w Pile, które zgromadziło ponad 3500 informacji medialnych z Polski, Rumunii, Węgier, Słowacji, Ukrainy, Mołdawii, Serbii i Niemiec. Dla przykładu w 2019 roku zebrano 266 informacji medialnych we wszystkich państwach.

MFF „Bukowińskie Spotkania” przyczynia się do nawiązani a i zacieśniania współpracy transgranicznej. Dzięki Festiwalowi podejmowane są systematyczne – regionalne i międzynarodowe – wspólne działania na rzecz ochrony bukowińskiego folkloru oraz propagowania idei festiwalu. Partnerami są instytucje kultury i samorządy w Polsce, na Ukrainie, w Rumunii i na Węgrzech,. W efekcie udanych projektów festiwalowych kilka miast podpisało umowy partnerskie; ich współpraca rozwija się do dzisiaj, wykraczając poza sferę festiwalu bukowińskiego.

Każdego roku Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny „Bukowińskie Spotkania” jest wzbogacony o elementy edukacyjne, poznawcze, kulturowe.

Między innymi tymi elementami były:

„Wspólna ulica”

Smaki Bukowiny

Obrzędy wesela

Noce świętojańskie

Kuchnia bukowińska

Święto miodu

Dożynki

Bale bukowińskie

Kultura miejska Czerniowiec

Wystawy twórczości ludowej

„Petriwski Jarmarok”

Święto Jesieni

Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny „Bukowińskie Spotkania” stanowi także przestrzeń dla rozwoju nauki oraz popularyzacji wiedzy. Właściwie od samego początku związany jest z nim cykl międzynarodowych konferencji naukowych, a od kilku lat także festiwal nauki.

Helena KRASOWSKA,

Magdalena POKRZYŃSKA

(Ciąg w następnym numerze).