Nigdy – ani przed, ani po Chopinie, ziemia polska nie zrodziła geniusza o tak wielkim poziomie. Talent wybitnego kompozytora, stał się spuścizną o skali światowej
Po Beethovenie klasycyzm ustąpił romantyzmowi, a Chopin stał się jednym z najwybitniejszych przedstawicieli tego nurtu. Chopin jest twórcą polskiej muzyki klasycznej. Stworzył swój fortepianowy styl, który łączy wirtuozerię z subtelnym, głębokim liryzmem.
Poczesne miejsce w twórczości Chopina zajmują polskie tańce narodowe: mazurek, krakowiak, polonez. Polonez (z francuskiego – „polski”) zadomowił się w życiu miast polskich od XVI w., a w XVIII-XIX wieku wyszedł poza granice swojej ojczyzny. Był to dawniej nazywany taniec dworski chodzony. Tym tańcem otwierano wiejskie święta i bale szlacheckie. Polonezy Chopina to obrazki polskiej historii, czasem świetne, czasem tragiczne. W wieku siedmiu lat Fryderyk komponuje swój pierwszy utwór, który zapisuje ojciec; jest to Polonez b-dur. Powstały w tym samym czasie Polonez g-moll wychodzi wkrótce drukiem z parafialnej sztycharni nut kościoła Nawiedzenia Najświetszej Marii Panny na Nowym Mieście. Było zaznaczono, że autorem tego utworu jest „syn Mikołaja Chopina, profesora języka i literatury francuskiej – prawdziwy geniusz muzyczny”.
Ojciec kompozytora Mikołaj Chopin, Francuz, urodzony w Marainville w Lotaryngii, w młodym wieku przeprowadził się do Polski, gdzie odzyskał nową ojczyznę i brał czynny udział w jej losie, w walce o niepodległość. W 1802 r. Mikołaj Chopin zamieszkał w majątku hrabiego Skarbka Żelazowa Wola pod Warszawą, gdzie został nauczycielem domowym. W majątku hrabiowskim mieszkała jego krewna Justyna. Mikołaj Chopin poślubił Justynę Krzyżanowską w czerwcu 1806 r.. Pierwszym dzieckiem w młodej rodzinie była córka Ludwika. A trzy lata później urodził się - Fryderyk Franciszek w 1810 r.. 1 marca – według tradycji rodzinnej i wpisu tej daty przez Chopina na deklaracji wstąpienia do Towarzystwa Literackiego w Paryżu, natomiast według aktu chrztu w Brochowie – urodził się 22 lutego. Później w rodzinie Chopinów pojawiło się jeszcze dwoje dzieci: Izabela i Emilia. Po narodzinach syna Mikołaj Chopin przeniósł się do Warszawy. Dzięki mecenasowi Skarbków zdobył miejsce w Liceum Warszawskim. Kraj przechodził wtedy trudny okres. Polska przestała istnieć jako niepodległe państwo. Naród polski pod wodzą Tadeusza Kościuszki powstał w 1794 roku do walki o wyzwolenie ojczyzny. W szeregi powstańców wstąpił także Mikołaj Chopin.
Wśród najsłynniejszych utworów muzycznych F. Chopina wyróżnia się Etiuda c-moll. Często nazywana rewolucyjną. Powstał ten utwór pod wpływem tragicznych wydarzeń późniejszego powstania polskiego z lat 1830-1831. W muzyce odbija się gniew, rozpacz, gwałtowny protest, które wyrażają zarówno zstępujące, jak i wznoszące się pasaże. Wraz z Franzem Lisztem Frederyk Chopin stał się twórcą nowego rodzaju muzyki fortepianowej - etiudy koncertowej. Etiuda - sztuka oparta tylko na jednej lub dwóch technikach. W tłumaczeniu z francuskiego oznacza „nauczanie, studiowanie”. Wiele etiudów napisanych w XIX wieku w celu rozwinięcia techniki gry to nic innego, jak ćwiczenia, ale etiudy Chopina i Liszta stały się wysoce artystycznymi utworami koncertowymi. Każdy z jego etiudów to romantyczna miniatura, a jednocześnie - sposób na opanowanie nowych technik.
Pierwsze muzyczne wrażenia Fryderyk zawdzięcza matce. Chopin już w dzieciństwie wykazywał niezwykłe zdolności muzyczne. Jego percepcja muzyczna była burzliwa i błyskotliwa. Na dźwięk smutnej piosenki śpiewanej przez matkę dziecko zaczynało gorzko płakać, a gdy grała melodię wesołego tańca, trzylatek śmiał się i klaskał z radości. Mały Chopin, siedząc przy fortepianie, zawsze gasił świece i grał w całkowitej ciemności. Miał już niektóre ulubione akordy, których palce jego, jako dziecka jeszcze nie potrafiły zagrać. Aby rozprostować palce, chłopiec wymyślił specjalne urządzenie, które powodowało silny ból. Mimo to młody pianista nosił go stale, nie zdejmując go nawet w nocy.
W wieku ośmiu lat odbyło się pierwsze publiczne wystąpienie Chopina. Chłopiec wykonał technicznie trudny koncert czeskiego kompozytora Wojciecha Jirovca (VOJTĚCH Jirovec). W swojej dziecięcej naiwności dzieciak przypisał ogólną uwagę publiczności swojemu świątecznemu kostiumowi. A kiedy mama zapytała, co się najbardziej spodobało publiczności, dziecko odpowiedziało: „Mój kołnierz. Wiesz mamo, wszyscy go obserwowali.” W wieku dziesięciu lat Chopin skomponował „Marsz Wojskowy”, który został wydany, choć bez nazwiska autora, i kilkakrotnie był wykonywany na paradach wojskowych w Warszawie z orkiestrą dętą.
Później jego starsza siostra Ludwika, zaczęła brać lekcje muzyki, a później została pierwszą nauczycielką swojego pięcioletniego brata. Chłopiec z ufnością powtarzał za nią wszystkie ćwiczenia, które pan Żywny, jej nauczyciel, dawał dziewczynie. Zwracając uwagę na inklinacje kompozytorskie małego Chopina, Żywny zaczął nagrywać jego utwory muzyczne. Talent chłopca rozwijał się tak szybko, że w wieku 12 lat Chopin nie ustępował najlepszym polskim pianistom. Żywny stwierdził, że nie może go więcej nauczyć i poradził rodzicom, aby zwrócili się do dyrektora Konserwatorium Warszawskiego Józefa Elsnera.
Z powodu złego stanu zdrowia chłopiec długo uczył się w domu. Ale w wieku 13 lat został uczniem Liceum Warszawskiego. Historia ojczyzny i literatura stały się jego ulubionymi przedmiotami i były źródłem niesamowitych improwizacji muzycznych dla młodego Chopina. Żywy umysł i wesoły charakter sprawiły, że Fryderyk stał się ulubieńcem swoich towarzyszy, pomysłodawcą gier chłopięcych. Miał niezwykły talent aktorski, umiejętność parodiowania innych ludzi. W latach licealnych Fryderyk z siostrami zorganizowali „Towarzystwo Literackie Rozrywek”. Wszystkie dzieci Chopina Starszego miały literackie uzdolniena. Dar pisania przejawił się także u Fryderyka. Chopin pisał wiersze, dramaty, dobrze rysował, zwłaszcza karykatury.
Po ukończeniu Liceum Warszawskiego wiosną 1826 r. Fryderyk wstąpił do Szkoły Głównej Muzyki, będącej częścią Konserwatorium Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie podjął naukę u Józefa Elsnera. Koledzy Elsnera zganiali go za swobody, które dostrzegali w studenckich pracach Chopina, ale muzyk sprzeciwiał się: „Zostawcie go w spokoju. Podąża niezwykłą ścieżką, ponieważ jego dar jest niezwykły. A nie przestrzega ścisłych zasad szkolnych, bo posiada swoje ”. Po świetnym ukończeniu Konserwatorium Warszawskiego, za radą swojego nauczyciela, wyjechał do Wiednia, wówczas wielkiego ośrodka muzycznego.
Na wyższy świat Chopin wywarł wrażenie swom czarującym wyglądem zewnętrznym oraz wytwornymi manierami. Oto, co F. Liszt powiedział o ogólnym wrażeniu na jego osobowość: „Subtelność i przejrzystość jego cery kusiły wszystkich; miał kręcone blond włosy i lekko zaokrąglony nos; był niski, kruchy, szczupły. Jego maniery były wyrafinowane, zróżnicowane; głos trochę zmęczony, często tępy. Jego maniery były pełne takiej przyzwoitości, miały takie piętno krwi arystokracji, że mimowolnie witano go i akceptowano jako księcia... ”.
Działalność artystyczna Chopina rozpoczęła się w 1829 roku. 11 sierpnia 1829 r. zadebiutował w Operze Wiedeńskiej. Sukces był ogromny. A w marcu 1830 r. wrócił do rodzinnej Warszawy i dał dwa koncerty, również z wielkim sukcesem. Za namową ojca kompozytor wrócił za granicę. Jeszcze nie wiedział wtedy, że wyjeżdża na zawsze. Przed wyjazdem odbyło się przyjęcie pożegnalne z przyjaciółmi, którzy wręczyli mu srebrny puchar wypełniony polską ziemią.
W 1831 r. przeprowadził się do Paryża. Tutaj na Chopina czekało nowe życie. Chociaż na koncertach występował rzadko, ale jego sława rosła niezwykle szybko. Do Chopina za granicę dotarła wieść o powstaniu w Polsce i jego klęsce. Ta wiadomość zrobiła na Chopinie głębokie wrażenie. Po utracie ojczyzny wydawał się być sierotą. Rozłączenie z Polską było przyczyną jego ciągłego, ukrytego smutku.
Po tych tragicznych wydarzeniach twórczość Chopina uległa zmianie. Nastąpił bezprecedensowy dotychczas dramatyzm. Wrażenie klęski powstania zostało później wyrażone w niektórych preludiach. W tych niewielkich utworach kompozytor występuje jako twórca nowego rodzaju romantycznych miniatur instrumentalnych. Preludiami nazywane są wstępne sztuki do innych utworów, ale preludia Chopina nie są wstępami, niczego nie „poprzedzają”. Są to małe, ale znaczące, skończone sztuki. W sumie kompozytor napisał 24 preludia. Preludium siódme - w A-dur - to pieśń ludowa w rytmie mazurka. W tragicznym preludium, można usłyszeć przebieg marszu żałobnego.
W trudnych warunkach powstawał wizerunek nowego muzyka, dumnego i odważnego śpiewaka polskiego ruchu powstańczego. Ale jaki rycerz może żyć bez miłości. W życiu kompozytora pojawiła się wielka miłość, słynna pisarka Georges Sand. Ona lubiła szokować publiczność: pozwalała sobie zapalić fajkę i nosić męskie ubrania. Pewnego razu zebrali się u Liszta literacko-francuscy arystokraci, w tym Georges Sand i Chopin. Zobaczywszy ją po raz pierwszy, on powiedział: „Jaką niemiłą kobietą jest ta Sand! Czy naprawdę jest kobietą, mam w tym zwątpienie!” Jednak kiedy już się zakochał w niej spędził dziewięć lat swojego życia razem z nią.
Zimą i wczesną wiosną Chopin i Georges Sand zamieszkiwali w Paryżu, natomiast lato i część jesieni spędzali w Nohant, w środkowej Francji, rodzinnej posiadłości Georges Sand, gdzie często spotykała się niewielka grupa artystów. Pewnego wieczoru Liszt zagrał utwór Chopina i dokonał w nim kilku zmian, do których autor był bardzo urażony i poczynił uwagi. Poczucie własnej wartości Liszta zostało naruszone, dlatego zaplanował muzyczną zemstę. Następnego dnia, kiedy wszyscy się zebrali, Liszt poprosił Chopina, żeby coś zagrał. Chętnie się zgodził.
Jak zwykle opuścił zasłony, by zagrać w całkowitej ciemności. Ale w tym czasie Liszt cicho podszedł do Chopina, szepnął mu coś do ucha i zamiast niego usiadł do fortepianu. Goście byli zachwyceni i myśleli, że gra autor. Kiedy do salonu wniesiono świece, wszyscy zobaczyli Liszta przy fortepianie. „Co pan na to powie?” – zapytał artysta bladego autora.– Powiem to samo, co wszyscy: wydawało mi się, że słyszę Chopina – odpowiedział muzyk. „Proszę bardzo, zawołał triumfalnie wykonawca. „Liszt może być Chopinem. Ale czy Chopin może być Lisztem? Nie jestem tego pewien ”.
Podobnie jak inni kompozytorzy XIX wieku., Chopin komponował walce, których oblicza się 17. Wywodzący się z ludowych tańców czeskich, austriackich i niemieckich, walc w XIX wieku szybko stał się ulubieńcem europejskiego świata. Chopin poetyzuje ten prosty domowy taniec. Jego walce są błyskotliwe, wirtuozowskiei głęboko liryczne. To najbardziej intymny, autobiograficzny gatunek w twórczości Chopina, który można uznać za rodzaj „pamiętnika lirycznego” kompozytora.
Lato 1846 roku to początek wyobcowania Chopina i Georges Sand. Życie z tą kobietą, pełne moralnych prób, mocno nadszarpnęło zdrowie Chopina, a zerwanie z nią w 1847 roku pozbawiło go możliwości odwiedzenia Nohant. Sytuacja Chopina stała się trudna. Nigdy nie oszczędzał pieniądze. W tej trudnej godzinie otrzymał od jednego ze swoich oddanych uczniów zaproszenie do Londynu. To była jego ostatnia podróż. Nerwowe, stresujące życie, surowy brytyjski klimat, okresowo zaostrzały przewlekłą chorobę płuc. Po powrocie do Paryża Chopin położył się i więcej już nie wstał. Fryderyk Chopin zmarł 17 października 1849 r. o godzinie 2.00 w nocy. Krótko przed śmiercią wspominał Georges Sand: „Ale obiecała mi, że umrę tylko w jej ramionach”. Chopin zmarł na gruźlicę w ramionach swojej starszej siostry, a przy łoèżu chorego czuwali, m.in. Marcelina Czartoryska, Solange i Gutmann. Zgodnie z życzeniem zmarłego na jego pogrzebie wykonano „Requiem” Mozarta – kompozytora, którego Chopin stawiał ponad wszystkimi innymi. Chopin został pochowany na cmentarzu Pere Lachaise w Paryżu. Garść rodzimej polskiej ziemi została wysypana na trumnę ze srebrnego kubka podarowanego niegdyś przez przyjaciół. Serce Chopina, zgodnie z jego wolą, zostało sprowadzone do Warszawy i wmurowane w jedną z kolumn kościoła św. Krzyża.
Niemal wszystkie utwory Chopina zostały napisane na fortepian. Choć rzadki talent kompozytorski mógł uczynić z muzyka wielkiego symfonistę, delikatną naturę kompozytora zadowalały ramy gatunku kameralnego – poza dwoma jego wielkimi koncertami fortepianowymi. Ulubionym typem romantycznych tekstów fortepianowych Chopina jest nokturn, dosłownie „nocna gra”. Jeszcze przed nokturnami Chopina - jednoczęściowe liryczne gry w wolnym tempie - powstały na początku XIX wieku, napisane przez irlandzkiego kompozytora Johna Fielda. A jednak nokturny Chopina to zupełnie nowe zjawisko artystyczne. Wyróżniają się rzadkim melodyjnym pięknem treści lirycznej.
Równoważne miejsce wśród jego utworów muzycznych zajmują miniatura i duża forma, umiejętnie tworząc ich nowe gatunki. To scherzo, wł. dosł. - żart; wym. skerco, które wcześniej było częścią cyklu symfonicznego, a Chopin uczynił z niego niezależny gatunek. To ballada, gatunkiem której zajmowali się wielcy niemieccy poeci Schiller i Goethe. A Chopin stał się twórcą gatunku instrumentalnej ballady. Stworzył wspaniały przykład romantycznej fantazji, impromptu - utwór muzyczny o charakterze lirycznym i improwizacyjnym napisanej w przypływie inspiracji.
Chopin całe swoje życie poświęcił Polsce, służąc swojemu narodowi. Polska czci pamięć swojego wielkiego kompozytora. W Warszawie co pięć lat odbywają się konkursy na najlepsze wykonanie utworów Chopina. Pierwszy taki konkurs odbył się w 1927 r. W Warszawie w 1934 r. został założony Uniwersytet im. Chopina, który w 1950 roku został przekształcony w Towarzystwo im. Chopina.
W 1932 roku na Zamku w Ostrogu w Warszawie otwarto dom- muzeum kompozytora. A 1 marca 2010 roku, po modernizacji zamku, otwarto najnowocześniejsze muzeum biograficzne na świecie. Jest zaaranżowane w taki sposób, aby każdy zwiedzający mógł wytyczyć własną trasę, zapoznać się z nagraniami audio i wideo. Muzeum posiada również salę, w której opowieść o życiu i twórczości kompozytora adaptowana jest dla dzieci. We Francji w Luwrze przechowywany jest jedyny portret Chopina (1838), namalowany przez jego bliskiego przyjaciela, artystę Eugenea Delacroix. Wreszcie jego imię zostało wyryte w przestrzeni. Imieniem Chopina nazwany krater na Merkurym.
Olena CZERNIHIWSKA,
profesor fortepianu i
koncertmistrz
Wyższej Szkoły Muzycznej
Czerniowieckiego Uniwersytetu Narodowego im. J. Fedkowycza.
